بسم رب المهدی
سلام برشما کاربران بزرگوار
ازامروز هرجمعه مطالبی با موضوعات مهدویت در خدمت شما سروران هستیم وامیدواریم توانسته باشیم قدمی در اشاعه ی فرهنگ مهدوی داشته باشیم .
“اللهم عجل لولیک الفرج”
ضرورت طرح مباحث مهدویت
در هر بحثی پیش از پرداختن به مسائل آن، باید به ضرورت و بایستگی آن توجه کرد، تا با انگیزة قوی و توان کافی وارد آن شد.
از این رو در ابتدا چند پرسش را مطرح میکنیم:
۱. آیا مباحث مهدویت، کاربردی است و یا صرفاً تئوری و حاشیهای است؟
۲. آیا بحث از مهدویت و مسائل آن نیاز بشر امروز است و میتواند به انتظارات او پاسخ دهد؟
۳. اعتقاد به مهدویت چه تحولی در زندگی انسان مسلمان ایجاد میکند؟ و …
موضوع موعود یا مصلح کل، نظریه و اندیشه ای نیست که در طول زمان در اذهان پدید آمده و برای تسکین دردها و ایده ای برای دلداری مظلومان باشد. بلکه هویت شیعه است که با توجه به آیات و روایات میتوان به ضرورت آن پی برد.
در این نوشتار بر آنیم که به طور اختصار، در ابعاد مختلف به ضرورت طرح مهدویت بپردازیم:
۱. بعد اعتقادی
اعتقاد بنیان اصلی زندگی است؛ یعنی، آنچه را که انسان در میدان عمل انجام میدهد، بی تردید به ساختار اعتقادی او بر میگردد. از این رو اگر انسان دارای اعتقاد صحیح و مستحکم باشد، در صحنه عمل گرفتار لغزش و دو دلی نخواهد شد. مهمترین چیزی که به اعتقاد درست شکل میدهد، معرفت است.
با تحصیل معرفت میتوان به این نتیجه رسید که؛ امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف تداوم بخش امامت ائمه هدی علیهم السلام می باشند، او واسطه فیض الهی، خاتم الاوصیاء و مظهر رسول خدا است، امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف طریق معرفت به آفریدگار است؛ چنان که در روایات، راه معرفت خدا و اوصاف او، شناخت اولیای خدا و امامان معصوم دانسته شده است. اینان مظهر اسمای الهیاند و شناخت درست آنان، می تواند طریق معرفت خدا باشد.
شیعه و سنّی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل کرده اند: من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتۀ جاهلیۀ.( ۱) هر کس بمیرد و حال آنکه امام زمان خود را نشناخته باشد به مرگ جاهلی مرده است .
در برخی از دعاها مأمور شده ایم تا خواهان توفیق معرفت امام باشیم:
اللهم عرفنی حجتک فانک ان لم تعرفنی حجتک ضللت عن دینی.( ۲)… خدایا حجت خود را به من بشناسان، اگر حجت خود را به من نشناسانی، از دینم گمراه خواهم شد .
آیا با وجود این همه آثار، نباید به شناخت امام عجل الله تعالی فرجه الشریف پرداخت و ابعاد وجود مقدس حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف را بهتر شناخت؟ چگونه میتوانیم نسبت به او شناخت صحیح و درستی نداشته باشیم؟ در حالی که آن حضرت در عصر غیبت نیز، از فیض الهی خویش، مردم را محروم نمی کند، و همه ما مشمول فیوضات امامت او هستیم؟
۲. بعد اجتماعی
بشر از روزی که روی زمین قرار گرفت، پیوسته در آرزوی یک زندگی اجتماعی سعادت بخش بوده است. اگر این خواسته امکان تحقق خارجی نداشت، هرگز چنین آرزو و امیدی در نهاد وی نقش نمی بست؛ همان طور که اگر غذا یا آبی نبود، تشنگی و گرسنگی هم نبود… .
مهدویت فکر و اندیشه ای است که آثار اجتماعی فراوانی دارد، مهم ترین آنها، از بین بردن یأس و نا امیدی از پیکره اجتماع است. مهدویت ؛ یعنی، امیدواری به آیندهای روشن و پیامی رهایی بخش به بشر سرخورده و ستم دیده و اینکه روزی یک مرد الهی خواهد آمد و آنچه مردم بدان امید دارند، تحقق خواهد بخشید.
یک مسلمان، باور قطعی دارد که تنها نظام اجتماعی که می تواند به خواسته های مشروع او به طور کامل پاسخ دهد و نظامی را براساس حق و عدالت شکل دهد، نظام زیبای حکومتی اسلام است که شکل کامل آن در عصر ظهور ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف تحقق خواهد یافت. این، یعنی امید، نشاط و زندگی. این اندیشه آن قدر روشن است که حتی برخی از مستشرقان (نظیر ماربین فیلسوف آلمانی) هم بدان تصریح کرده است:” از جمله مسائل اجتماعی بسیار مهم که همیشه می تواند موجب امیدواری و رستگاری باشد همانا اعتقاد به وجود حجت عصر و انتظار ظهور او
است.”
بنابراین اعتقاد به وجود مقدس مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف امید را در دلها زنده می کند. انسانی که معتقد به این اصل است، نا امید نمی شود، چون میداند یک پایان روشن حتمی وجود دارد… سعی می کند که خودش را به آن برساند(۳) و از حرکت نمی ایستد بلکه سعی در تحقق بخشیدن آن دارد و از این رو در برابر سختیها و ناملایمات تن به شکست نمی دهد. این بزرگترین ره آورد اجتماعی برای بشر در پرتو اعتقاد به مهدویت است.
۳. بعد سیاسی
تاریخ پیوسته شاهد شکست مکتب ها و حکومت های مختلف در صحنه جهانی بوده است. سالیان دراز دو ایدة غالب کاپیتالیسم نمایندة اندیشه لیبرال دموکراسی غرب و کمونیسم نماینده سوسیالیسم با سلاحهای اتمی و …جهان را تهدید کردند و این آشکارترین دلیل بر ناکارآمدی برنامه ها و ایده های آنها است.
این دو تفکر سالیان متمادی، افکار و اندیشه سیاسی جهان معاصر را تحت الشعاع خود قرار داده بود. ولی در طول سالیان گذشته یکی سقوط کرده و دیگری در حال سقوط است زیرا به راحتی می توان چالش های موجود در اندیشه لیبرال دموکراسی غرب را مشاهده کرد. آنچه از بحران های اخلاقی،معرفتی، روانی و تکنولوژی و … در آن پدید آمد، همه نشان آن دارد که این امپراطوری، در انتظار یک شکست سنگین است.
حال تکلیف این بشر وامانده و سرگشته از ناکامی ها و شعارهای بی عمل و نظاره گر سراب ها چیست؟
بشر امروزی تشنه یک طرح و نگاه جدید در عرصه سیاسی جهان است. به واقع بشر امروز در یک عطش فوق العاده به سر می برد، و آنچه میتواند او را سیراب کند، فقط طرح مدینه فاضله مهدوی است.
نظریه مهدویت، یک اندیشه جهانی است و این اندیشه برای جهان و اداره آن طرح و برنامه دارد.
از این رو تنها برنامه ای که می تواند پاسخگوی بشر معاصر باشد، این اندیشه است، مهدویت در عرصۀ حکومت دارای اهداف بلند و ارزشی است، وحتی می تواند این فکر برای حکومت دینی، یک طرح راهبردی باشد.
اگر مهدویت به خوبی تبیین شود، حرکت های اصلاحی در سراسر جهان جان می گیرد، چنان که انقلاب اسلامی ایران به عنوان زمینه و بستری مناسب برای انقلاب بزرگ امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف شکل گرفت.
۴. بعد تاریخی
مهدویت در راستای مسأله امامت و در امتداد نبوت و خاتمیت است، از این رو در مرحله ای حساس از تاریخ آغاز شده و تا امروز ادامه یافته است و تا آخرین لحظۀ حیات دنیوی بشر نیز باقی خواهد بود. بنابراین چگونگی “امامت” از امام علی علیه السلام تا ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف و عکس العمل مسلمانان دربارة امامت (بطور عام) و مهدویت (بطور خاص) و نیز حوادث تاریخی در این زمینه میتواند از موضوعات مهم و حساس تاریخ اسلام به شمار آید.
مسأله مهدویت در طول تاریخ مطرح بوده است، روایات شیعه و سنی مملو از بشارات پیامبر گرامی به آمدن حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است. موعود باوری در طول حیات تاریخی اسلام منشأ آثار فراوان بوده است.
جالب اینجا که بسیاری از حرکت های اصلاحی در تاریخ و عصر حاضر متأثر از اندیشه مهدویت بوده است؛ (مثل فاطمیان در مصر، مهدی سودانی در سودان و …) حرکت اصلاحی موعود باوری آن چنان در جامعه اسلامی تأثیر شگرف گذاشت که برخی از دسیسه گران با استفاده ابزاری از واژة مهدی، و ادعای مهدویت عده ای از مردم را در جوامع اسلامی به خود مشغول کردند.
۵. بعد فرهنگی
یکی از وظایف ما مسلمانان، زمینه سازی و گسترش فرهنگ مهدویت و جلوگیری از تأخیر در ظهور آن حضرت است. کار در بعد فرهنگی درعرصه مهدویت به چند محور نیاز دارد:
۱. تبیین استراتژی انتظار
استراتژی انتظار؛ یعنی کلان نگری و به کارگیری همه نیروها و توانایی ها برای تحقق ظهور حضرت، این امر تحقق نمی یابد مگر اینکه در این عرصه از هر گونه برنامه منفعلانه دوری کرده و خود را به یک برنامه فعال و پرتحرک واداشته تا با سازمان دهی همه نیروها و توان موجود به اهداف مورد نظر دست یابیم. برای تحرک لازم در این زمینه باید آینده نگری داشت؛ زیرا بدون تبیین روشن آینده نمی توان برنامه درستی تدوین کرد. همچنین باید از تمام ظرفیت های موجود در جامعه استفاده کرد تا انتظار به معنای واقعی کلمه شکل بگیرد، در نتیجه راه از بیراهه شناخته شود وگرفتار انتظار منفی و ایستا نشویم.
۲. آسیب شناسی
باید تلاش کرد نقاط آسیب پذیر را شناخت و سعی در حلّ این آسیب ها داشت: به عنوان نمونه، نباید با طرح افراطی ملاقات با امام زمان علیه السلام ، اساس مهدویت را در ملاقات خلاصه کرد، چرا که با عدم تحقق ملاقات، عده ای دچار یأس و نا امیدی می شوند و … و یا به طرح یک طرفه قهر و غضب امام پرداخت. همچنین بایستی مراقب باشیم، مفهوم انتظار، تحریف نشود و اندیشه های نادرست (مانند ظلم پذیری و …) در جامعه حاکم نگردد.
۳. دشمن شناسی
دشمن از هر حربه ای استفاده می کند تا جلوی رشد تفکر مهدویت را در جامعه اسلامی بگیرد و یا آن را تحریف کند. با توجه به آنچه گفته شد (ثمرات مهدویت و …)، اگر دشمن این کار را نکند باید تعجب کرد؛ زیرا ماهیت دشمنی همین است! باید کوشید با شناخت صحیح مباحث مهدویت،جلوی هر گونه تخریب و تحریف در آن را گرفت.
مفهوم و جایگاه امامت
پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله مهمترین بحثی که در جامعه نوپای اسلامی مطرح شد موضوع خلافت و جانشینی رسول خدا صلی الله علیه و آله بود. گروهی بر اساس آراء بعضی بزرگان صحابه پیامبر صلی الله علیه و آله، خلافت ابوبکر را پذیرفتند و گروه دیگر معتقد شدند که جانشین پیامبر بنابر تعیین آن حضرت، امام علی علیه السلام است. در زمان های بعد دسته اول به عامه (اهل سنّت و جماعت) و گروه دوم به خاصه (تشیع) معروف گردیدند.
نکته قابل توجه اینکه اختلاف شیعه و سنّی تنها در شخص جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله نیست؛ بلکه در دیدگاه هر یک،”امام”معنی و مفهوم وجایگاه ویژه ای دارد که این دو مذهب را از یکدیگر متمایز می کند.
برای روشن شدن موضوع، معنای امام و امامت را بررسی می کنیم تا تفاوت دیدگاه ها آشکار گردد.
“امامت”در لغت به معنی پیشوایی و رهبری است و”امام” کسی است که سرپرستی یک گروه را در مسیری مشخص به عهده می گیرد. و دراصطلاحِ علم دین، امامت به گونه های مختلف تفسیر شده است.
به نظر اهل سنّت، امامت حاکمیتی دنیوی (و نه منصبی الهی) است که از رهگذر آن جامعه مسلمین سرپرستی و اداره می گردد و از آنجا که هرجمعیتی نیاز به پیشوا و بزرگی دارند جامعه مسلمین نیز، پس از پیامبر صلی الله علیه و آله باید برای خود رهبری برگزیند و چون برای این گزینش راه و رسم ویژه ای در دین ترسیم نشده است، انتخاب جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله میتواند از راه های مختلف همچون رجوع به آراء اکثریت مردم یا بزرگان آنها یا وصیت خلیفه پیشین و یا حتی کودتا و غلبه نظامی باشد.
ولی شیعه که امامت را ادامه نبوت و امام را حجت خدا در میان خلق و واسطه فیض او به مخلوقات می داند معتقد است که “امام” تنها به تعیین الهی است که از زبان پیامبرصلی الله علیه و آله، پیام آور وحی، معرفی می گردد. این ایده به خاطر جایگاه رفیع و بلند امامت در تفکر شیعی است که امام را نه تنها سرپرست و مدیر جامعه مسلمین که بیان کننده احکام الهی و مفسر قرآن کریم و راهبر راه سعادت می داند. به بیان دیگر در فرهنگ شیعه، امام،مرجع امور مردم در دو بخش دین و دنیاست نه آنگونه که اهل سنّت معتقدند که تنها وظیفه خلیفه، حکومت داری و اداره دنیای مردم باشد.
نیاز به امام
پس از روشن شدن دیدگاه ها، بجاست به این سؤال پاسخ دهیم که با وجود قرآن و سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله چه نیازی به امام و رهبر دینی آنگونه که شیعه معتقد است وجود دارد؟ برای ضرورت وجود امام، دلیل های فراوانی بیان شده است ولی ما تنها به یک بیان ساده، اکتفا می کنیم:
همان دلیلی که نیاز به پیامبر را بیان می کند، بیانگر نیاز مردم به “امام” نیز است. زیرا از سویی،اسلام آخرین دین و حضرت محمد صلی الله علیه و له آخرین پیامبر خداست، بنابراین، اسلام باید پاسخگوی تمام نیازهای بشر تا قیامت باشد. از سوی دیگر، قرآن کریم، اصول و کلیات احکام و معارف الهی را بیان کرده است و تبیین و توضیح آن به پیامبر صلی الله علیه و آله واگذار شده است.(۴) ولی روشن است که پیامبر صلی الله علیه و آله به عنوان رهبر مسلمین، مطابق نیازها و ظرفیت جامعه اسلامی زمان خود به بیان آیات الهی پرداخته است و لازم است برای او جانشینان لایقی باشد که همچون او متصل به دریای بیکران علم خدا باشند تا آنچه را پیامبر صلی الله علیه و آله، تبیین نفرموده است، بیان کنند و نیازهای جامعه مسلمین را در هر زمان، پاسخ گویند.
در روایتی که شیعه و سنّی از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نقل کرده اند آمده است:
“انّی تارِک فیکُم الثَّقَلَینِ کتاب اللّه و عتْرَتی؛ ما انْ تَمسکْتُم بِهِما لَنْ تَضلّوا بعدی اَبداً…”(۵)
“به راستی که من دو چیز گرانبها در میان شما باقی میگذارم: قرآن و اهل بیتم، تا وقتی به این دو چنگ بزنید هرگز پس از من گمراه نخواهید شد.”
طبق این حدیث، هیچ زمانی خالی از حضور عترت پیامبر در کنار قرآن نخواهد بود.همچنین امامان علیهم السلام، نگهبان میراث به جا مانده از پیامبر صلی الله علیه و آله و نیز مبین و مفسر حقیقی قرآن کریم هستند تا دین خدا دستخوش تحریف غرض ورزان و دشمنان قرار نگیرد و این سرچشمه زلال تا قیامت، پاک و پاکیزه باقی ماند.بعلاوه “امام” به عنوان انسان کامل ، الگوی جامعی در همه ابعاد انسانی است و بشر نیاز جدی به چنین نمونه های دارد که با دستگیری و هدایت او ،آنگونه که درخور کمال انسانی اوست تربیت گردد و در پرتو راهنمایی های این مربی آسمانی از انحراف ها و دام های نفس سرکش خود و شیطان های بیرونی محفوظ بماند.
از مطالب بالا روشن شد که نیاز مردم به امام یک نیاز حیاتی است و برخی از وظایف امام به شرح زیر است:
رهبری و اداره امور جامعه (تشکیل حکومت)
حفظ دین و آئین پیامبر از تحریف و بیان صحیح قرآن؛
تزکیه نفوس و هدایت معنوی مردم(۶)
ویژگی های امام
جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله که ضامن تداوم حیات دین و نیز پاسخگوی نیازهای بشر است شخصیت ممتازی است که به تناسب جایگاه والای پیشوایی و رهبری، ویژگیهایی دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
تقوا و پرهیزگاری و برخورداری از ملکه عصمت به گونه ای که کوچکترین گناهی از او سر نمی زند.
علم و دانش که از علم پیامبر صلی الله علیه و آله سرچشمه گرفته است و متصل به علم الهی است. بنابراین پاسخگوی همه در تمام زمینه های مادی و معنوی، دینی و دنیوی است.
آراستگی به فضائل و سجایای اخلاقی در بالاترین درجات ؛ توان اداره جامعه بشری و مدیریت صحیح آن بر اساس آموزه های دینی؛با توجه به صفات یاد شده برای امام، بدیهی است که انتخاب چنین فردی از توان و دانش مردم بیرون است و تنها خداوند است که به سبب علم بی نهایت خود می تواند پیشوایان و جانشینان پیامبر صلی الله علیه و آله را برگزیند. بنابراین از مهمترین ویژگی های امام، منصوب بودن او از سوی خداست.
باتوجه به اهمیت این ویژگی ها،به اختصار درباره هر یک توضیح می دهیم:
علم امام
امام که سمت پیشوایی و رهبری مردم را به عهده دارد؛ لازم است دین را در تمامی زوایای خود بشناسد و به قوانین آن آگاهی کامل داشته باشد و نیز با دانستن تفسیر آیات قرآن و احاطه کامل به سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله به تبیین معارف دین پرداخته و به همه سؤالات مردم در موضوعات مختلف پاسخ دهد و آنها را به بهترین شیوه راهنمایی کند.بدیهی است که چنین مرجع علمی می تواند مورد اعتماد و تکیه گاه توده ها قرار گیرد و چنین پشتوانه علمی تنها به واسطه اتّصال به علم الهی می تواند وجود داشته باشد به همین دلیل است که شیعه معتقد است علم امامان و جانشینان واقعی پیامبر صلی الله علیه و آله برگرفته از علم بیکران خدایی است.
امام علی علیه السلام درباره علامت های امام بر حق می فرماید:
“امام آگاه ترین فرد است به حلال و حرام خدا و احکام گوناگون و اوامر و نواهی او و هر آنچه مردم نیازمند هستند.”(۷)
عصمت امام
یکی از صفات مهم امام و شرایط اساسی امامت، “عصمت”است و آن ملکه ای است که از علم به حقایق و اراده ای قوی به وجود می آید و امام به سبب برخورداری از این دو، از ارتکاب هر گناه و خطایی خودداری می کند. امام هم در شناخت و تبیین معارف دینی و هم در عمل به آنها و هم در تشخیص مصالح و مفاسد جامعه اسلامی، معصوم از لغزش می باشد.
برای عصمت امام، دلائل عقلی و نقلی (از قرآن و روایات)، وجود دارد. مهمترین دلیل های عقلی عبارتند از:
الف. حفظ دین و راه و رسم دینداری، در گرو عصمت امام است. چون امام مسئولیت حفظ دین از تحریف و هدایت دینی مردم را به عهده دارد و نه تنها سخن او که رفتار او و تأیید و عدم تأییدش نسبت به عمل دیگران، در رفتار جامعه تأثیر می گذارد. پس باید در فهم دین و عمل به آن از هر لغزشی محفوظ باشد تا پیروان خود را به گونه صحیح، هدایت کند.
ب. یکی از دلائل نیاز جامعه به امام این است که مردم در شناخت دین و اجرای آن، مصون از خطا نیستند. حال اگر پیشوای مردم نیز چنین باشد،چگونه می تواند مورد اعتماد کامل آنها قرار گیرد؟! به بیان دیگر اگر امام معصوم نباشد، مردم در پیروی از او و انجام همه دستوراتش، دچار تردیدخواهند شد(۸)
آیاتی از قرآن نیز بر لزوم عصمت امام دلالت دارد که یکی از آنها آیه ۱۲۴ سوره بقره است. در این آیه شریفه آمده است که پس از مقام نبوت، خداوند مقام والای امامت را نیز به حضرت ابراهیم علیه السلام عطا فرمود. آنگاه حضرت ابراهیم از خداوند درخواست کرد که مقام امامت را در نسل او نیز قرار دهد.
خداوند فرمود:
“عهد من (امامت) به ستمکاران و ظالمان نمی رسد”. یعنی منصب امامت مخصوص آن دسته از ذریه ابراهیم علیه السلام است که ظالم نباشند.
حال با توجه به اینکه قرآن کریم، شرک به خدا را ظلم بزرگ دانسته و نیز هر گونه تجاوز از دستورات الهی ( گناه) را ظلم به نفس شمرده است،هر کس در برهه ای از زندگی خود، مرتکب گناهی شده، مصداق ظالم بوده و شایسته مقام امامت نخواهد بود.به بیان دیگر، بدون شک حضرت ابراهیم علیه السلام “امامت”را برای آن دسته از ذریه خود که در تمام عمر گناه کار بوده و یا در آغاز نیکوکاربوده و سپس بدکار شده اند، درخواست نکرده است.
بنابراین دو دسته باقی میماند:
۱. آنان که در آغاز، گناه کار بوده و سپس توبه کرده و نیکوکار شده اند.
۲. آنها که هیچگاه مرتکب گناهی نشده اند.
خداوند در کلام خود، دسته اول را استثنا کرده است. نتیجه اینکه مقام “امامت” تنها به دسته دوم اختصاص دارد.
مدیریت اجتماعی امام
از آن جا که انسان، موجودی اجتماعی است و اجتماع بر روح و روان و رفتار او تأثیر فراوانی دارد لازم است برای تربیت صحیح و رشد او به سوی قرب الهی، زمینه های اجتماعی مناسب پدید آید و این در سایه تشکیل یک حکومت الهی، ممکن خواهد بود. بنابراین امام و پیشوای مردم باید توان اداره امور جامعه را دارا بوده و با استفاده از تعالیم قرآن و سنّت نبوی صلی الله علیه و آله و بهره گیری از عناصر کار آمد، حکومتی اسلامی را پی ریزی کند.
آراستگی امام به کمالات اخلاقی
امام که پیشوا و راهبر جامعه است باید از همه بدی ها و رذائل اخلاقی دور بوده و در مقابل، همه کمالات اخلاقی را در عالی ترین حد آن دارا باشد زیرا او به عنوان انسان کامل بهترین الگو برای پیروان خود به شمار می رود.
امام رضا علیه السلام فرمود: “برای امام علیه السلام نشانه هایی است: او داناترین،… پرهیزگارترین، بردبارترین، شجاع ترین، سخاوتمندترین و عابدترینِ مردم است “(۹)
بعلاوه او در مقام جانشینی پیامبر صلی الله علیه و آله، در پی تعلیم و تربیت انسان هاست. بنابراین خود باید پیش از همگان و بیشتر از مردمان، به اخلاق الهی آراسته باشد.
امام علی علیه السلام می فرماید:
کسی که (به امر خدا) خود را امام مردم قرار داده است بر اوست که پیش از تعلیم دیگران به تعلیم خود همت گمارد و باید دیگران را به وسیله رفتار خود تربیت کند پیش از آنکه با گفتار تربیت کند.(۱۰)
نصب امام از سوی خدا
از دیدگاه شیعه، امام و جانشین پیامبر تنها به دستور خدا و انتخاب او انجام می گیرد و پیامبر، امام پس از خود را معرفی می کند. بنابراین هیچ فرد یا گروهی حق دخالت در این امر را ندارند.
ضرورت نصب امام از سوی خداوند دلیل هایی دارد از جمله:
الف. به فرموده قرآن، حاکم مطلق بر همه چیز خداوند است و همه باید تنها از او اطاعت کنند. بدیهی است این حاکمیت می تواند از سوی خداوند به هر کسی مطابق شایستگی و مصلحت داده شود. بنابراین، همان گونه که پیامبر به وسیله خدا انتخاب می گردد، امام نیز به تعیین الهی، بر مردم ولایت می یابد.
ب. پیش از این برای امام، ویژگی هایی را از قبیل عصمت و علم و… بیان کردیم. روشن است که یافتن و شناختن کسی که دارای این صفات آن هم در عالی ترین درجه باشد تنها به وسیله خداوند که دانای به آشکار و نهان انسان هاست، امکان پذیر است. همان گونه که خداوند در قرآن کریم به ابراهیم می فرماید: من تو را به مقام امامت مردم قرار دادم.(۱۱)
بیانی جامع و زیبا از زبان امام رضا علیه السلام
در پایان این گفتار مناسب است که بخشی از بیانِ زیبای پیشوای هشتم، حضرت رضا علیه السلام را که درباره مقام امام و ویژگی های اوست بیاوریم:
“آنها (که در امر امامت اختلاف کردند و گمان کردند که امامت امری انتخابی است ) نادانی کردند… مگر مردم، مقام و منزلت امامت در میان امت را می دانند تا روا باشد که به اختیار و انتخاب ایشان واگذار شود؟!
همانا امامت، قدرش والاتر و شأنش بزرگتر و منزلتش عالی تر و مکانش رفیع تر و عمقش ژرفتر از آنست که مردم با عقل خود به آن برسند یا با آرای خود آن را دریابند…
همانا امامت، مقامی است که خدای عزوجل، بعد از رتبه نبوت و خُلّت (مقام خلیل اللّهی) در مرتبه سوم به ابراهیم علیه السلام اختصاص داد… امامت، خلافت خدا و خلافت رسول خدا صلی الله علیه و آله و مقام امیرالمؤمنین علیه السلام و میراث حسن و حسین علیهما السلام است. به راستی که امامت، زمام دین و مایه نظام مسلمین و صلاح دنیا و عزّت مؤمنان است… کامل شدن نماز، روزه، حج و جهاد و… نیز حفظ مرزها به سبب امام (و پذیرفتن ولایت) است.
امام، حلال خدا را حلال و حرام او را حرام می کند (و مطابق حکم واقعی پروردگار، حکم می کند) و حدود الهی را به پا می دارد و از دین خدا حمایت کرده و با حکمت و موعظه نیکو و دلیل رسا به راه پروردگار دعوت می کند.
امام مانند خورشید طلوع کننده است که نورش عالم را فرا می گیرد و خودش در افق است به گونه ای که دست ها و دیدگان به او نرسد. امام، ماه تابان، چراغ فروزان، نور درخشان و ستاره راهنما در شدت تاریکی ها و در راه های شهرها و کویرها و در گرداب دریاها (و نجات دهنده از انواع فتنه ها و نادانی ها) است … .
امام انیس همراه و پدر مهربان و برادر تنی و مادر نیکوکار به فرزند کوچک و پناه گاه بندگان در مصیبت های بزرگ است. امام کسی است که ازگناهان پاک و از عیب ها بر کنار است. او به دانش مخصوص و به خویشتن داری و حلم نشانه دار است … . امام، یگانه روزگار خویش است و کسی به (ساحت) او نزدیک نمی شود و هیچ دانشمندی با او برابر نمی گردد. نه کسی جای او را می گیرد و نه برای او مثل و مانندی یافت میشود… .
پس کیست که بتواند امام را بشناسد و یا انتخاب امام برای او ممکن باشد؟! هیهات هیهات!(۱۲) در اینجا خردها گم گشته و عقل ها سرگردان و حیران گردیده است. (در اینجا) دیده ها بینور، بزرگان کوچک؛ حکیمان متحیر… و سخن دانان درمانده اند از اینکه بتوانند یکی از شوؤن یا فضیلت های امام را توصیف کنند و آنان همگی به عجز و ناتوانی اعتراف می کنند!!…”(۱۳)
منابع :
(۱ ). شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمۀ، ج ۲، ص ۴۰۹ ، ج ۹ و قریب به این مضمون ر.ک: صحیح بخاری، ج ۵، ص ۱۳ ، صحیح مسلم ج ۶، ص ۲۱ و ۲۲ . ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ۹، ص ۱۵۵
(۲) . اصول کافی، ج ۱، ص ۳۳۷ و کمال الدین، ج ۲، ص ۳۴۳
(۳) . مصلح جهانی و مهدی موعود از دیدگاه اهل سنت، سید هادی خسروشاهی، ص ۷۷ (به نقل) از رولیسیول بزرگ یا سیاسۀ الحسینیه، فصل ۷، صص
۴۹ و ۵۰ ، تحت عنوان: فلسفۀ مذهب شیعه.
(۴). قرآن کریم خطاب به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرموده است: ما ذکر [قرآن] را بر تو فرستادیم تا آنچه را بر مردم نازل شده است براى ایشان بیان کنى؛ سوره نحل، آیه ۴۴
(۵). بحارالانوار، ج ۲، ص ۱۰۰
(۶). گفتنى است که “تشکیل حکومت” توسط امام معصوم وابسته به زمینه ها و شرایط آن است ولى سایر وظایف، حتى در زمان غیبت، انجام مى گیرد اگرچه در زمان ظهور امام و حضور آشکارش در میان مردم، ملموس و عینى است. نکته دیگر اینکه آنچه در این بخش گفته شد نیاز مردم به امام در حیات معنوى آنهاست و اما نیازِ مجموعه عالم به “وجود امام”در بحث “فوائد امام غایب”خواهد آمد.
(۷). میزان الحکمۀ، ج ۱، ح ۸۶۱
(۸). به علاوه اگر امام مصون از خطا نباشد باید به دنبال امام دیگرى بود تا نیاز مردم را پاسخ دهد و اگر او نیز محفوظ از خطا نباشد امام دیگرى لازم است و این رشته همچنان تا بى نهایت ادامه خواهد یافت و چنین امرى از نظر فلسفى باطل است.
(۹). معانى الاخبار، ج ۴، ص ۱۰۲
(۱۰). میزان الحکمۀ، باب ۱۴۷ ، ح ۸۵۰
(۱۱). سوره بقره، آیه ۱۲۴
(۱۲) . این کلمه در عربی به معنی دور شمردن و بعید دانستن یک کار استفاده میشود.
(۱۳). کافى، ج ۱، باب ۱۵ ، ح ۱، ص۲۵۵
* * * * * * * * * * * * *
ما تا ظهور ایستاده ایم
اللهم عجل لولیک الفرج
